MiG-29 Fulcrum

Mikojan i Gurevič MiG-29 Fulcrum


Konstruktor: Avion je konstruisan u konstruktorskom birou koji nosi ime konstruktora Artjom Ivanovič Mikojana i Mihail Iosifovič Gureviča.

Namena: Dvomotorni mlazni lovački avion, jednosed.

Verzije: 9 (fabrička oznaka za prototip aviona MiG-29),


MiG-29 (serijski lovac frontovske avijacije fabričke oznake 9-12),



MiG-29A (podvarijanta 9-12A bila je namenjen za opremanje vazduhoplovstava zemalja VU),


MiG-29B (poznat još i kao MiG-29B-12 ili po fabričkoj oznaci 9-12B. Ovo je verzija koja je bila namenjena za izvoz),


MiG-29UB ( dvosed za obuku bez radara, poznat još i kao MiG-29UB-12 ili 9-51),


MiG-29 (serijski lovac frontovske avijacije podvarijante 9-13, sličan podvarijanti 9-12, ali se spolja razlikovao po grbi iza pilotske kabine. Imao je bolju elektronsku opremu, četiri nova računara i uređaj za elektronsku zaštitu Gardenija-1. Nema posebnu vojnu oznaku, već je on jednostavno označen kao MiG-29)


MiG-29S (poznat još i kao MiG-29S-13 ili kao 9-13S. To je podvarijanta slična podvarijanti 9-13, ali sa proširenim leđnim delom za smeštaj veće količine goriva i uređaja Gardenija-1. Podvarijanta 9-13S ima veću nosivost ubojnog tereta mase oko 4000 kg, radar N019M i nove rakete vazduh-vazduh R-77),


MiG-29SM (9-13M osposobljen za upotrebu televizijski vođenih bombi),


Romanian Mig-29 Sniper


Tehnološki demonstrator MiG-35 9-61


MiG-29K (9-31, mornarička verzija lovca),


MiG-29KUB (9-47, indentičan avion kao i MiG-29K ali dvosed u tandem konfiguraciji),


MiG-29SMT (9-17, program unapređenja prvih verzija lovaca MiG-29 na standard MiG-29M),


MiG-29UB (dvosed za obuku MiG-29UB 9-52),


MiG-29M2/MiG-29MRCA (dvoseda verzija aviona MiG-29M namenjena za borbene misije na velikim udaljenostima),


MiG-29OVT (avion sa vektorisanim potiskom),


MiG-35 (višenamenski borbeni avion jednosed, nastao kao dalji nastavak razvoja aviona MiG-29M/M2/MiG-29KUB. Varijanta MiG-35D je dvosed),


MiG-29G/MiG-29GT (lovci RV Nemačke koji su prevedeni na NATO standard),


MiG-29AS/MiG-29UBS (slovački avioni koji su prevedeni na NATO standard kombinacijom opreme kompanija RAC MiG, BAe i Rockwell Collins),


MiG-29UPG (modernizacija indijskih lovaca MiG-29B ugradnjom radara Žuk M-2E, motora RD-33M-3 i nove avionike),


MiG-29BM (beloruska modernizacija).



Pogonska grupa: Dva turboventilatorska motora Tumanski RD-33, potiska bez dopunskog sagorevanja 49,42 kN, a sa dopunskim sagorevanjem 81,39 kN.

- 9-12: U unutrašnjim rezervoarima do 4300 litara goriva. U jednom podtrupnom dopunskom rezervoaru do 1500 litara goriva.

- 9-13: U unutrašnjim rezervoarima 4540 litara goriva. U spoljnim dopunskim rezervoarima do 3800 litara goriva ukupno (1 x 1500 litara i 2 x 1150 litara).

Dimenzije:
Razmah krila 11,36 m; dužina 17,32 m (MiG-29UB 17,42 m); visina 5,73 m;
površina krila 38,06 m²;
masa praznog. 10900 kg (9-13 11200, MiG-29UB 10800 kg);
masa normalna u poletanju 15300 kg (9-13 15600 kg, MiG-19UB 14600 kg);
maksimalna u poletanju. 18100 kg (9-13 18480 kg, MiG-29UB 17700 kg).

Karakteristike:
Brzine:
Brzina – maksimalna na visini od 11000 m 2450 km/h (2,3 maha).
Brzina – maksimalna na visini od 11000 m MiG-29UB 2230 km/h (2,1 mah).
Brzina – maksimalna na nivou mora 1500 km/h (1,2 maha).
Brzina penjanja 330 m/s.

Operativni vrhunac leta 18000 m MiG-29UB 17500 m).

Taktički radijus dejstva na maloj visini 710 km (MiG-29UB 680 km).
Taktički radijus dejstva na velikoj visini 1430 km (9-13 1500 km, MiG-29UB 1410 km).

Dolet sa dopunskim rezervoarima 2100 km (9-13 2160 km, MiG-29UB 2000 km).
Dužina staze za poletanje 250-600 m.
Dužina staze za sletanje 600-750 m.

Naoružanje:
Ugrađen top GŠ-301 kalibra 30 mm sa 150 granata.
Kao lovac nosi dve rakete vazduh-vazduh sa poluaktivno radarskim vođenjem srednjeg dometa R-27R ili dve rakete vazduh-vazduh sa IC vođenjem srednjeg dometa R-27T i četiri IC vođene rakete vazduh-vazduh kratkog dometa R-73 ili R-60M.

MiG-29UB nosi šest IC vođenih raketa vazduh-vazduh kratkog dometa R-73 ili R-60M.

Kao lovac-bombarder verzije 9-12 (9-12A, 9-12B) i MiG-29UB nose do 2000 kg ubojnog tereta na šest nosača na krilima i to šest avio-bombi od 250 kg FAB-250 ili četiri avio-bombe od 500 kg FAB-500 ili kasetne kontejnere KMGU-2 ili nevođena raketna zrna kalibra 80 mm S-8 ili kalibra 240 mm S-24. Verzija 9-13 nosi do 3000 kg ubojnog tereta na šest nosača na krilima.

Razvoj:
Prvi let prototipa 6. oktobra 1977. godine. Serijska proizvodnja otpočinje 1982. godine. Uveden u naoružanje sovjetskog vazduhoplovstva u junu 1983. godine. Zapadnoj javnosti prikazan na promociji u Finskoj jula 1986. godine. Borbena premijera u rukama iračkih pilota početkom 1988. godine, napadajući ciljeve na obali reke Šat-el-Arab bombama i nevođenim raketnim zrnima. Ukupno je proizvedeno više od 1600 aviona MiG-29 u raznim verzijama.

Korisnici:
Bugarska, Čehoslovačka, Indija, Irak, Jugoslavija, Kuba, Nemačka DR, Poljska, Rumunija, SSSR, Severna Koreja, Sirija.

Korisnici (1994.):  Belorusija, Bugarska, Češka, Indija, Irak, Iran, Jemen, Jugoslavija, Kuba, Mađarska, Moldavija, Nemačka, Poljska, Rumunija, Rusija, Severna Koreja, Sirija, Slovačka, Turkmenistan, Ukrajina, Uzbekistan.

Korisnici (2010): Alžir, Azerbejdžan, Bangladeš, Belorusija, Bugarska, Eritreja, Indija, Iran, Jemen, Kazahstan, Kuba, Mađarska, Malezija, Mijanmar, Peru, Poljska, Rusija, Severna Koreja, Sirija, Slovačka, Srbija, Sudan, Turkmenistan, Ukrajina, Uzbekistan.


Još krajem šezdesetih godina XX veka Sovjeti su imali informacije da su SAD pokrenule projekat F-X, te je odlučeno da se kao odgovor na američki lovac započne s razvojem sopstvenog lovca nove generacije. Na osnovu prispelih informacija o novom američkom lovcu, i na osnovu analiza vazdušnih borbi u Vijetnamu i na Bliskom istoku, krajem šezdesetih godina XX veka sovjetski Generalštab pokrenuo je studiju o „perspektivnom frontovskom lovcu“, koji je pokrenut paralelno sa američkim programom F-X. Sovjetski program je tekao u dva pravca. Prvi je pravac obuhvatao razvoj „teškog frontovskog lovca“, a drugi je predstavljao razvoj „lakog frontovskog lovca“. Razvoj „lakog frontovskog lovca“ preuzeo je OKB MiG. Idejni projekat aviona predstavljen je 1972. godine kao kandidat na konkursu za „lakog frontovskog lovca“. Vojska je tražila avion za blisku manevarsku vazdušnu borbu u zahvatu fronta i pozadini koji može da se upotrebljava i za uništavanje niskoletećih krstarećih raketa. Drugorazredna uloga za „lakog frontovskog lovca“ bila je dejstvo protiv površinskih ciljeva u povoljnim meteorološkim uslovima u vidnom delu dana. U osnovi to je bio jednosed označen kao „proizvod 9“, sa devetnaest prototipova, od kojih su prototipovi prve grupe numerisani od 9-01, 9-11 i 9-12 pa do 9-15, dok su prototipovi druge grupe još uvek bili na crtačkim stolovima. Rad na glavnom projektu otpočinje 1974. godine što će dovesti do proizvodnje prvih četrnaest od devetnaest prototipova. Ubrzo će doći do male korekcije osnovne uloge, te je novi lovac imao primarnu ulogu da uništi cilj u vazdušnom prostoru na udaljenosti od 60 km do 200 km, na svim visinama i u različitim profilima leta, u svim meteorološkim uslovima danju i noći i u uslovima snažnih elektronskih ometanja. Prvi prototip označen kao 9-01 poleteće 6. oktobra 1977. godine u razvojnom centru Ramenskoje. On je fotografisan u novembru 1977. godine od strane američkog izviđačkog satelita i označen je kao RAM-L. Ubrzo su NATO stručnjaci novi avion označili kao Fulcrum .


Drugi prototip poleteo je u junu 1978. godine. Zbog problema s motorima drugi prototip će biti izgubljen već 15. juna 1978. godine, a četvrti prototip 31. oktobra 1980. godine. Treći prototip 9-03 bio je prvi dvosed za obuku MiG-29UB (9-51) i svoj prvi let je obavio 28. aprila 1981. godine. Potpuni obrazac za serijsku proizvodnju dobiće podvarijanta koja je fabrički označena kao 9-12. Serijska proizvodnja otpočinje 1982. godine nedaleko od Moskve. Podvarijanta 9-12 biće uvedena u naoružanje sovjetskog vazduhoplovstva već u junu 1983. godine.

Prva operativna jedinica opremljena lovcem koji je jednostavno označen kao MiG-29 biće raspoređena na aerodromu Kubinka avgusta 1983. godine, nedaleko od Moskve. U druge sovjetske lovačke jedinice, lovci MiG-29 pristižu već početkom 1984. godine. Osam pukova popunjenih do pune formacije nalazilo se pod 16. vazduhoplovnom armijom u bazama istočne Nemačke. To su bile snage predviđene za podršku Zapadnoj grupi snaga Sovjetske armije koja je u slučaju izbijanja globalnog sukoba trebala da izvede glavni udar na najznačajnija industrijska i populacijska središta NATO .
Prvih trideset aviona imali su ispod repnog dela velike aerodinamičke površine, koje su kod kasnijih primeraka uklonjene. Posle dorade, MiG-29 je mogao da leti na napadnom uglu od 26 do 28 stepeni, ali u eksploataciji ugao je ograničen na 24 stepena iz bezbednosnih razloga.


I pored početka serijske proizvodnje, nastavljena su dalja testiranja, ispitivanja i modifikacije na avionima MiG-29 sve do 1985. godine. Prve isporuke inostranim kupcima otpočinju 1986. godine. Za potrebe članica Varšavskog ugovora proizvedena je podvarijanta 9-12A ili kako je poznatija kao MiG-29A, dok je za potrebe kupaca van tog pakta proizvedena podvarijanta 9-12B ili MiG-29B. Prvi i najveći kupac ovih lovaca bila je Indija, koja je nabavila 80 lovaca MiG-29B/UB. Danas je u upotrebi u sastavu RV Indije oko 65 lovaca MiG-29B/UB koji prolaze kroz modernizaciju na standard MiG-29SMT/UBT.

Zapadna javnost je svoj prvi bliski kontak sa lovcem MiG-29 imala u Finskoj, jula 1986. godine. Naime, tad je šest aviona iz sastava puka koji je bazirao u vazduhoplovnoj bazi Kubinka demonstriralo svoje letne karakteristike. Od tada avioni MiG-29 su postali redovni učesnici prestižnih svetskih vazduhoplovnih manifestacija.
Za potrebe sovjetskog vazduhoplovstva razvijena je usavršena podvarijanta 9-13, koja je prvi put poletela 4. maja 1984. godine. Od 1986. godine ova podvarijanta  uvedena je u naoružanje RV SSSR.

Avioni 9-13 nikada nisu dobili posebnu vojnu oznaku – ostali su naprosto frontovski lovci MiG-29. Iako na taj način nisu istaknute razlike u odnosu na raniju podvarijantu, 9-13 je znatno bolje opremljen. Najupadljivija spoljašna promena je povećana grba iza pilotske kabine u koju je smešten uređaj za aktivna elektronska protivdejstva Gardenija-1 koji je znatno povećavao verovatnoću opstanka na bojištu zasićenom savremenom tehnikom. Dolet je povećan proširenjem glavnog trupnog rezervoara za gorivo i instaliranjem dva dopunska rezervoara za potkrilne nosače. Nosivost ubojnih sredstava podignuta je sa dve na tri tone.


Srce elektronike aviona MiG-29 je napadno-navigacijski sistem RLPK-29 koji ima impulsno-doplerski radar N019 Safir-29 (NATO oznaka Slot Back), sa mogućnošću osmatranja i prema gore i prema dole. Lovac MiG-29B opremljen je napadno-navigacijski sistem RLPK-29E koji sadrži impulsno-doplerski radar N019E Safir-29E i ima mogućnost otkrivanja cilja veličine lovca na udaljenosti od 70 km, a cilja veličine bombardera na udaljenosti od 150 km. Istovremeno prati 10 ciljeva uz zahvat najopasnijeg na daljini bliskoj dozvoljenoj daljini lansiranja raketa. Vertikalni sektor pretraživanja je +60o/-38o a horizontalni ±67o. Uporedna ispitivanja američkih lovaca i nekadašnjih nemačkih aviona, pokazala su da sovjetski radar N019 Safir-29 po daljini otkrivanja prevazilazi AN/APG-65 sa F/A-18A i AN/APG-66 sa F-16A. U jednom simuliranom vazdušnom boju MiG-29 je otkrio F-16 na udaljenosti od 150 kilometara. Osim radara, napadno-navigacijski sistem RLPK-29 sadrži i optoelektronske senzore za uočavanje i praćenje cilja, laserski merač udaljenosti, sistem za navigaciju i autonomni nišanski pokazivač i usmerivač IC raketa pogledom pilota, na pilotskoj kacigi Šćelj-3UM. Pilot svojim pogledom usmerava raketu koja je sposobna da prati cilj i u najsloženijim manevrima.

Osnovno naoružanje za vazdušni boj kod lovca MiG-29 sačinjavaju dve rakete vazduh-vazduh sa poluaktivno radarskim vođenjem R-27R (AA-10 Alamo-A) dometa 80 km ili dve rakete vazduh-vazduh sa IC vođenjem R-27T (AA-10 Alamo-B) dometa 70 km i četiri sverakursne rakete vazduh-vazduh sa IC vođenjem R-73 (AA-11 Archer) dometa 20 km ili četiri rakete vazduh-vazduh sa IC vođenjem R-60M (AA-8 Aphid) dometa 8 km. Osim toga u avion je ugrađen top kalibra 30 mm GŠ-301 sa 150 granata.
Za preobuku pilota napravljena je dvoseda varijanta MiG-29UB (9-51) koja za razliku od jednoseda nije mogla da upotrebljava rakete vazduh-vazduh srednjeg dometa R-27R jer je iz nosnog konusa uklonjen radar.

Na međunarodnoj izložbi avijacije u Farnborou 1988. godine, MiG-29 se svetskim stručnjacima i javnosti prikazao u najboljem svetlu. Naime, tad je pilot Taskajev izveo manevar kakav do tada nije viđen na vazduhoplovnim izložbama borbenih aviona. Posle jednog manevra, pilot je usmerio avion vertikalno nagore i zadržao ga u tom položaju do potpunog gubitka brzine,zatim je avion krenuo na rep, da bi bez ikakvog opasnog naginjanja levo-desno prešao u poniranje. Avion MiG-29 opremljen je odličnim izbacivim sedištem K-36 tipa  0-0.
Poslednja varijanta isporučena domaćem naručiocu je MiG-29S (9-13S) sa poboljšanim radarom N019M u okviru usavršenog napadno-navigacijskog sistema RLPK-29M. Radar N019M otkriva protivnički lovac na 70 km u prednjoj i 40 km u zadnjoj polusferi. MiG-29S može istovremeno napasti dva cilja. U borbeni komplet su uključene rakete vazduh-vazduh R-77 (AA-12 Adder) sa aktivno radarskim vođenjem dometa zavisno od verzije od 40 km do 80 km, R-27T, R-27TE i R-27RE.

Upotreba lovaca MiG-29 dostigla je zenit 1991. godine pred raspad Sovjetskog Saveza – u to vreme, u 25 lovačkih avijacijskih pukova, nalazilo se oko 800 aviona, od kojih oko 500 u podvarijanti 9-13. Po formaciji svaka od tih jedinica sastojala se od po dve ekadrile sa po 16 aviona, ali neki pukovi u Moskovskoj vojnoj oblasti bili su ojačani i brojali su od 48 do 54 aviona MiG-29 . Ruska federacija nasledila je najveći broj aviona MiG-29 bivšeg SSSR, ali je prilikom reorganizacije svog vazduhoplovstva prizemljila i konzervirala sve avione početne podvarijante 9-12.

Višegodišnja upotreba aviona MiG-29 širom sveta pokazala je da je i pored dobrih strana, neophodno taj avion modifikovati kako bi i dalje ostao jedan od najkvalitetnijih u svojoj kategoriji. Zbog toga je projektovana nova, mnogo moćnija verzija nazvana MiG-29M (9-15) koja predstavlja višenamenski borbeni avion. Iako su spoljne dimenzije ostale iste, struktura je pretrpela izmene počevši od uklanjanja gornjih uvodnika vazduha, pa do upotrebe kompozita i novih materijala u izradi. Nos aviona je izrađen od tzv. AL-LI legure, čime je smanjena masa. Postavljanjem zaštitnih rešetaka na glavnom uvodniku vazduha (umesto ugradnje gornjih uvodnika), povećan je kapacitet unutrašnjih rezervoara goriva za 1500 litara, čime je obezbeđen dolet od 2000 km, a sa tri spoljna rezervoara do 3200 km.

Uvećanje površine horizontalnih stabilizatora, ugradnja vazdušnih kočnica, na gornjacima trupa, strejkovi sa oštrim ivicama i krilca većeg razmaha poboljšali su aerodinamičke osobine tog aviona pa je kritični napadni ugao povećan sa 24 na 30 stepeni.

Ugradnjom električnih komandi (dobro poznatog sistema Fly by Wire) poboljšana je pokretljivost aviona i smanjeno radno opterećenje pilota. Pogonsku grupu sačinjavaju dva modifikovana turboventilatorska motora RD-33K (potiska 86 kN) preuzeta sa mornaričke verzije MiG-29K. Nova verzija aviona ima i novi sistem upravljanja koji smanjuje potrošnju goriva i poboljšava prihvatljivost motora. Resurs motora je 1400 sati, što je mnogo više od osnovne verzije. Dok je MiG-29A bio lovac, MiG-29M poseduje nove sisteme koji mu omogućavaju primenu „pametnih“ vođenih sredstava i za dejstvo po ciljevima na zemlji.

Ugradnjom višerežimskog dopler-impulsnog radara NO10 Žuk sa povećanom otpornošću na ometanje i novim modovima, MiG-29M je postao superiorniji na bojnom polju od postojećih aviona tog tipa. Zavisno od visine leta, daljina otkrivanja ciljeva dostiže i preko 130 km. Radarom u vazduh-vazduh modu moguće je pratiti 10 ciljeva i istovremeno dejstvovati na četiri cilja. Modovi vazduh-zemlja su raznovrsniji a obuhvataju, između ostalog i zumiranje slike na pokazivaču mape, proračun putanje ubojnih sredstava, određivanje trenutka lansiranja rakete vazduh-zemlja, te praćenje terena i izbegavanje prepreka u brišućem letu. MiG-29M takođe poseduje kvalitetniji IC senzor i snažniji laser za merenje udaljenosti do ciljeva u vazduhu. Laser se primenjuje i za detekciju ciljeva ozračenih sa zemlje ili aviona. Kokpit ima dva funkcijska displeja više, novi HUD i nišan na kacigi pilota. Top 30 mm je zadržan ali je borbeni komplet smanjen na 100 granata radi povećanja preciznosti. Ima devet podvesnih tačaka, što omogućava da nosi 4500 kg ubojnog tereta (9 x 500kg). Za savlađivanje neprijateljeve PVO MiG-29M je opremljen aktivnim ometačem Gardenija-1, dispenzerom IC-mamaca, protivradarskim patronama i signalizatorom radarskog ozračenja, radi usmeravanja protivradarskih raketa H-25MP i H-31F. Od raketa vazduh-vazduh novost je i raketa srednjeg dometa R-77. Za dejstvo po zemaljskim ciljevima MiG-29M koristi laserski vođene rakete H-29L (AS-14) ili H-25ML (AS-12) televizijski vođene rakete H-29 i televizijski vođene bombe KAB-500Kr.

Na izložbi Žukovski-95 u Moskvi 1995. godine MiG-29M je impresionirao pilote iz zapadnih zemalja novim figurama – „kvadratnom petljom“ i „kobrom u zaokretu“. Radikalnom modernizacijom starijih verzija MiG-29 uz upotrebu tehnologije sa verzije MiG-29M nastala je verzija MiG-29SMT (9-17).

MiG-29 prvi put je upotrebljen u borbi tokom Iračko-iranskog rata. Početkom 1988. godine,  irački avioni MiG-29B napali su ciljeve iranske vojske na obali reke Šat-el-Arab bombama i nevođenim raketnim zrnima. Tokom Zalivskog rata januara 1991. godine irački lovci MiG-29B nisu se pokazali u najboljem svetlu. Nekoliko aviona je uništeno na zemlji, a deo aviona je prebegao u Iran.

Lovci MiG-29 učestvovali su i tokom nekoliko lokalnih sukoba na prostoru bivšeg SSSR. Eritrejski MiG-29 su se sukobili u nekoliko navrata sa etiopskim lovcima SU-27. Etiopski lovci SU-27 u tim sukobima su bili uspešniji.

Indija je lovce MiG-29 intenzivno koristila tokom Kargilskog rata 1999. godine. Avioni MiG-29 su učestvovali u još nekoliko ratova lokalnog karaktera.

Prvi lovci MiG-29 u sastav RV i PVO JNA pristigli su septembra 1987. godine. Prvo su u Jugoslaviju pristigla dva dvoseda MiG-29UB na kojima je započela preobuka osoblja 127. lovačke avijacijske eskadrile 204. lovačkog avijacijskog puka na aerodromu Batajnica. Kasnije im se pridružilo četrnaest jednoseda MiG-29B. U Jugoslaviji lovci MiG-29B su službeno označeni kao L-18, a dvosedi MiG-29UB kao NL-18. Posle raspada SFRJ, avioni su ušli u sastav RV i PVO SRJ. Ovi lovci će se sukobiti sa NATO avijacijom, tokom napada NATO na SRJ 1999. godine. I pored hrabrosti i požrtvovanosti jugoslovenskih pilota, lovci MiG-29 nisu bili dorasli brojnijoj i tehnički superiornijoj floti NATO avijacije. Preostali avioni MiG-29B/UB danas se nalaze u sastavu V i PVO Srbije.

MiG-29 je i dalje veoma zanimljiv za kupce, a ono što ovaj lovac u odnosu na glavne konkurente čini posebno zanimljivim, jeste veoma povoljan odnos cena/kvalitet.